Page 320 - Bafra Sempozyum Kitabı Cilt 3

SAMSUN VE BAFRA’DA TÜTÜN YETİŞTİRİCİLİĞİ

şeklinde teşkil edilen Regie Co-interessec des Tabacs de l’Empire Ottoman (Reji
İdaresi)’ın ortaya çıkışı da Avrupalı devletlerin Osmanlı topraklarında üretilen
tütünden elde edilen vergi gelirlerine talip olmaları sonucunda olmuştur. Os-
manlı Bankası ile Alman-Avusturyalı bankerlerin sermaye ortaklığıyla kuru-
lan Reji İdaresi 1883 yılından 13 Haziran 1921 tarihine kadar tütün endüst-
25
24
risini tekeline almıştır. Osmanlı Devleti’nde tütünün yetiştirildiği bölgelerin ba-
şında gelen Samsun kaçınılmaz olarak bu kurumun özel olarak ilgilendiği yer
olmuştur. Tuck raporunda Reji İdaresi ve Osmanlı Devleti’ndeki tüm tütün ye-
26
tiştiriciliği ile olan iş ve bağlantısı hakkında bilgi verme gereği duymuş ve şu
bilgileri paylaşmıştır:

1884 yılında Türkiye Osmanlı Bankası’na, Osmanlı İmparatorluğu’nda ye-
tiştirilen tüm tütünlerin tekelini yürütmek amacıyla Regie Co-interessee
des Tabacs de l’Empire Ottoman olarak bilinen bir limited şirket kurma
yetkisi verilmiştir. 30 yıl süreyle 100 milyon frank sermaye ile 500 frank-
lık 200 bin hisseye bölünmüştür. Bu imtiyaz 1914 yılında sona erdiğinde,
on beş yıl daha aynı şirkete verildi. Reji İdaresi böylece İmparatorlukta
tüketilen tüm tütünler üzerinde tekel sahibi olmuştur. Tütün, puro, sigara
ve çiğneme tütünü ve enfiye, her ne amaçla kullanılırsa kullanılsın tütün-
lerin imalatı Reji’nin tekelindedir. Osmanlı İmparatorluğu’na yabancı yap-
rak tütün ithal edilemez. Yabancı puro ve sigaralar, normal verginin öden-
mesinden sonra ithal edilebilir. İmparatorlukta yetişen yaprak tütün ih-
racı serbesttir. Ancak yaprak tütünlerin ihracat için satın alınması, taşın-
ması, depolanması ve sevkiyatı Reji İdaresi’nin koyduğu kontrol ve koşul-
lara tabidir. Bu kuruluşla ilgili olarak, şu anda ana hisse sayısının ve yöne-
timin ve kontrolün Fransız elinde olduğu belirtilmelidir.

Temmuz ve Ağustos aylarında Reji uzmanları köyleri ziyaret eder ve çe-
şitli tütün mahsullerini kaydeder. İki ay sonra tekrar köyleri ziyaret eder-
ler ve her bir yetiştiricinin mahsulünü topladıktan sonra tartarlar. Yetişti-
rici, birinci ve ikinci ziyaretler sırasında sahip olduğu tütün miktarına iliş-
kin onlardan bir sertifika alır. Yetiştiricinin daha sonra bir yıl içinde ürü-
nünü, teslim edilen miktarın tekrar kontrol edildiği Reji’nin depolarına
teslim etmesi gerekir. Yetiştirici gönderdiği tütünün ayda %2 çekme-
sini(büzülme) bekler ve %12,5 oranında “dime” (yetiştirici vergisi)
27
ödendikten sonra tütününü satmakta serbesttir. Mahsul, Reji’nin depo-

24 Çamaş, agm., s. 569.
25 Mercimek, agm., s. 11.
26 Erdoğu, agt., s. 318.
27 Fransızca “la dîme” isimli âşar vergisi, toprak mahsullerinden şer’an alınan bir vergidir. Meh-
met E. Palamut, “Aşar ve Düşündürdükleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Prof.
Dr. Sabri Ülgener’e Armağan Özel Sayısı, C 43, İstanbul 1987, s. 69.

303